Thi Ca Đương Đại Mỹ: Phần 8 Thơ Dí Dỏm

THƠ DÍ DỎM Trong chuỗi phân loại thơ từ thơ về tự ngã đến thơ về thế giới thì đặc tính dí dỏm, gồm chất hài hước, kỳ đặc, cùng với việc để trí tưởng tượng bay bỗng, nằm gần nhóm thơ về thế giới hơn. Tính dí dỏm dựa trên sự giao thoa của hai hay nhiều hơn hai khung quy chiếu, và óc phân biệt bén nhạy; đây chính là loại thơ rất sát cuộc đời. Thơ dí dỏm tìm thấy cơ hội cho thi ca trong đời sống hàng ngày, nâng nó lên cao qua tính hài hước, siêu thực và biểu trưng. Thường ngôn từ được dùng theo cách nói bình dân, có như thế những tình huống tuyệt vời đó mới mang đậm tính hiện thực. Những bậc thầy lớn tuổi trong dòng thơ này gồm Charles Simic và Mark Strand; trong số những nhà thơ trẻ tuổi hơn làm thơ theo xu hướng dí dỏm phải kể Stephen Dobyns và Mark Halliday. Ngôn ngữ đời thường, nét hài hước, nội dung bất ngờ, và cách diễn tả cường điệu của lối thơ này khiến người đọc thấy dễ tiếp cận, mặc dù phần hay nhất của bài thơ chỉ hé lộ sau khi người ta đọc đi đọc lại nhiều lần. Billy Collins (1941-) Nhà thơ trường phái dí dỏm có ảnh hưởng nhiều nhất là Billy Collins. Collins, nhà thơ đoạt giải thi ca Mỹ năm 2001-2003, làm thơ rất tươi mới, phấn khởi, giống như Frank O'Hara của thế hệ trước. Giống O'Hara, ông dùng ngôn ngữ đời thườngf để ghi lại muôn vàn chi tiết trong đời sống hàng ngày, tha hồ pha trộn các biến cố hàng ngày (ăn uống, làm chuyện nhà, viết lách)với khung quy chiếu văn hóa. Nét hài hước và đặc trưng riêng trong thơ của ông đã khiến đông đảo độc giả yêu thích. Mặc dù một số người phê bình thơ của Collins quá dễ tiếp cận, trí tưởng tượng bay bổng khôn lường trong thơ ông đã mở lối đưa ta vào vùng bí ẩn. Thơ Collins là dạng thơ siêu thực đã được thuần hóa. Những bài thơ hay nhất của ông, quá dài nên không tiện trình bày ở đây, nhanh chóng đẩy óc tưởng tượng của chúng ta lên dần các nấc thang tình huống ngày càng trở nên siêu thực, để cuối cùng đưa chúng ta đến chỗ tựa cho tình cảm, một trạng thái tâm hồn cho mình nghỉ ngơi, dù tạm thời, giống như biến tấu cuối cùng trong âm nhạc. Bài thơ ngắn tựa "Những người chết" từ tập thơ Bơi thuyền một mình quanh căn phòng: Những bài thơ mới được chọn lọc (2001) cho chúng ta chút khái niệm về óc tưởng tượng bay bổng của Collins để rồi đáp xuống nhẹ nhàng, giống như chú chim đến đậu để nghỉ ngơi. Họ nói người chết luôn từ trên cao nhìn xuống chúng ta, trong lúc chúng ta đang mang giày hay làm bánh mì thịt Họ nhìn xuống từ trên trời xuyên qua chiếc thuyền có đáy làm bằng kính trong khi họ chầm chậm chèo thuyền qua miền miên viễn Họ nhìn thấy đỉnh đầu của chúng ta đang di chuyển trên trái đất phía dưới, và khi chúng ta nằm trên cánh đồng hay trên ghế nệm dài, say sưa ngủ vùi trong tiếng rù rì vào một chiều ấm áp, họ lại nghĩ chúng ta đang ngước lên nhìn họ, điều này khiến họ nhấc mái chèo lên và yên lặng như những bậc cha mẹ, chờ cho chúng ta nhắm mắt lại. (Còn tiếp)